Fantasy jako inspirujące zjawisko kulturowe

Wiele miast (374)
Fantasy jako inspirujące zjawisko kulturowe

Data: 2014-03-10 14:35:00 Czytano: 1367 razy

W najprostszym ujęciu, ten niezwykły gatunek polega na kreowaniu takich krain oraz istot, które są wytworem ludzkiej wyobraźni. Potrafi powołać do życia rzeczywistość zupełnie inną od tej, jaka nas otacza na co dzień. Czym w istocie jest fantasy? Jakie są najważniejsze cechy tego gatunku i kogo uważa się za jego prekursorów?

Reklama

Fantasy jest terminem różnorodnym i kryjącym w sobie wiele dziedzin. Osoby nią zainspirowane kultywują nie tylko dzieła literackie oraz filmowe, ale również chętnie sięgają po gry komputerowe (szczególnie RPG), planszowe, karciane czy modelarskie. Niekiedy organizują różne eventy, podczas których np. przebierają się za swoich ulubionych bohaterów. To wszystko czyni w pewnym sensie środowisko fantasy czymś na kształt subkultury.

Geneza nurtu i jego najbardziej charakterystyczne dzieła

Zasadnicze przejawy omawianego nurtu, utrwalone w kulturze i przekazywane słownie, pojawiają się w mitologii czy poezji Homera. Prawdopodobnie pierwszym zachowanym tego rodzaju źródłem pisanym jest sumeryjski epos o Gilgameszu. Innymi, już znacznie późniejszymi tworami, które znane są współcześnie, przy czym warto je wyróżnić są m.in. "Baśnie tysiąca i jednej nocy", poemat "Beowulf", a nawet "Boska Komedia" Dante Alighieriego. Wpływ zarówno dzieł starożytnych, jak i nowożytnych z gatunku fantasy w dalszym ciągu stanowi źródło silnych inspiracji dla twórców nie tylko utworów pisanych, ale również malarstwa, rzeźby, kinematografii czy gier komputerowych.

Za właściwy początek nowoczesnego fantasy uważa się prace Johna Ruskina, powstałe w pierwszej połowie XIX wieku. Została wówczas wydana książka jego autorstwa pt. "Król Złotej Rzeki albo Czarni Bracia" oraz dzieła tworzącego w międzyczasie Georga MacDonalda. Jeśli jednak spojrzeć na ten gatunek w szerszej perspektywie, rozumianej z uwzględnieniem science-fiction, to należałoby uważać za pewien wstęp do niego wcześniej napisaną powieść z 1818 roku "Frankenstein, czyli współczesny Prometeusz", autorstwa Mary Shelley.

Przełomowym momentem w spopularyzowaniu fantasy na świecie było mimo wszystko publikowanie od 1923 roku amerykańskich magazynów kojarzących ze sobą ten nurt z science-fiction, a następnie wydanie "Hobbita" J.R.R. Tolkiena w 1937 roku, później zaś jego najbardziej znanej trylogii "Władcy Pierścieni". Ugruntowaniem przejścia fantasy do głównego nurtu kultury masowej było niewątpliwie wydanie serii będącej pozycją dla dorosłego czytelnika, opowiadającej o przygodach Conana z Cymerii, którego powołał do życia Robert E. Howard.

Specyfika krain i tworów rodem z innego świata

Każda z kreacji, jaką zalicza się do fantasy w szerokim tego słowa znaczeniu, niezależnie od formy, charakteryzuje się pewnymi cechami. Jedną z najważniejszych jest autorska koncepcja świata, która z założenia musi być odrębna od tego realnego, np. za pośrednictwem praw rządzących rzeczywistością (odmienna fizyka czy magia ją uzupełniająca). Jednocześnie cała różnica między tymi konstrukcjami winna być usystematyzowana oraz przedstawiona w sposób spójny, a także z góry określony.

Najlepszym przykładem na tę regułę jest obecność nietuzinkowych ras – takich, jak: elfy czy krasnoludy w świecie Tolkiena, które nie mają swoich odpowiedników w rzeczywistości.

Również sposób ich zaprezentowania ujawnia konkretne cechy fizjonomiczne, biologiczne, kulturowe, religijne czy nawet zupełnie wyjątkowy i w całości opracowany język.

Jest to przeciwieństwo elementów znanych nam z baśni oraz mitów, gdzie zjawiska, a także wszelkie stworzenia występują bez konieczności podania przyczyny ich umiejscowienia.

Wiele z dzieł fantasy opiera się na powtarzaniu toposów baśniowych, co ma odzwierciedlenie w popkulturze. Przykładowym zestawieniem kilku takich motywów jest chociażby:
•    bohater rozpoczynający wędrówkę z niewielkim przygotowaniem (od zera)
•    motyw mędrca niebędącego postacią pierwszoplanową, lecz stanowiącego podporę głównej postaci
•    bohater otrzymujący dar, który pomaga mu wypełnić swoje zadanie (wyjątkowy przedmiot, broń lub trening)

Powyższe elementy można odnaleźć zarówno w starożytnych pismach Greków, utworach Tolkiena, jak i filmach typu "Gwiezdne Wojny".

Najpopularniejsze nurty w świecie fantasy

Gatunek fantasy, w zależności od sposobu wykreowania świata, fabuły oraz cechującego go klimatu, można podzielić na wiele podgatunków. Najczęściej wyróżnia się takie jego odmiany, jak kolejno:

High Fantasy to podkategoria, w której duży nacisk kładzie się na przedstawienie specyficznego świata, jaki został wykreowanego przez autora, poprzez ukazanie jego historii, zwyczajów czy geografii. Cała uwaga skupia się momentami na kilku różnych bohaterach, przy czym równie często gromadzi się wokół wydarzeń dziejących się nawet w najdalszych zakamarkach stworzonych krain (schemat ten został zapoczątkowany przez wspominanego już wcześniej ojca fantastyki – J.R.R. Tolkiena).

Low Fantasy jest przeciwieństwem powyższego podgatunku, gdyż świat wykreowany przez jego twórcę cechuje się prostotą i bywa zbliżony do rzeczywistości, jaka nas na co dzień otacza. Elementy baśniowe czy magiczne występują w nim bardzo rzadko, stanowiąc niezwykły akcent nawet dla bohaterów rozmaitych historii.

Heroic Fantasy to najpopularniejsza, a zarazem najmniej szanowana podkategoria tego nurtu z racji niezbyt skomplikowanej fabuły, która skupia się właściwie tylko na głównym bohaterze.

Jego losy najczęściej wpasowują się w porzekadło "od zera do bohatera". Elementy baśniowe, motyw bezustannej walki dobra ze złem czy sceny batalistyczne są tutaj wyjątkowo często powielane.

Dark Fantasy zazwyczaj łączy się z innymi podgatunkami, dodając do niego elementy klasycznego horroru czy opowieści z dreszczykiem (thrilleru). Najchętniej wykorzystywanymi motywami są w tym przypadku stworzenia nadnaturalne (wampiry, wilkołaki albo duchy), zaś poruszaną problematyką – rozterki nad istotą człowieczeństwa czy sensem życia. Dość często można się tutaj zetknąć z sytuacją, w której bohaterowie przedstawiani są jako przeciętni i bezbronni ludzie, jacy nagle muszą stanąć do walki z przerażającymi siłami.

Fikcja naukowa (w oryginalnym brzmieniu science-fiction), jako podgatunek, może zostać podzielona na kilka nurtów wyszczególniających rodzaj technologii, która została użyta w kreacji świata. Za prekursorkę tej podkategorii uważa się Mary Shelley – autorkę legendarnego "Frankensteina", będącego inspiracją dla późniejszych autorów wielu dzieł science-fiction. Ponadto, dokonania chociażby Philipa Kindreda Dicka, twórcę "Drugiej odmiany" czy "Kolonii", zdefiniowały styl skupiający się na wizjonerskich możliwościach technologicznych i naukowych wyprzedzających czasy ich kreowania, w efekcie czego wyodrębnia się nurt cyberpunk (umiejscowiony jest on w przyszłości, gdzie wszystko zdominowane zostało przez technologię). Inną specyficzną odmianą science-fiction jest space opera, której świat, za sprawą wielkiej technologii, zostaje poszerzony o przestrzeń całego kosmosu. Pełno w nim podróży oraz motywów baśniowych. Dzięki autorom takim, jak Juliusz Werne ("Tajemnicza wyspa", "W osiemdziesiąt dni dookoła świata", "Podróż do wnętrza Ziemi"), powstał z kolei nurt regresywny – steampunk, jaki osadzono w klimacie epoki wiktoriańskiej i nasycono alternatywną techniką maszynerii parowej.

Magdalena Książek

www.TwierdzaWyobrazni.pl

Najnowsze

Popularne